W sytuacji, gdy spadek dziedziczy kilku spadkobierców powstaje wspólność majątku spadkowego. Aby z niej wyjść, spadkobiercy – po stwierdzeniu nabycia spadku przez sąd lub wydaniu aktu poświadczenia dziedziczenia przez notariusza – muszą dokonać działu spadku. Podziału majątku spadkowego można dokonać u notariusza w formie aktu notarialnego. Poniżej publikujemy informacje: czym jest umowa o dział spadku; kiedy jej zawarcie jest możliwe; jakie dokumenty trzeba przedstawić u notariusza.

Co to jest dział spadku?

Od chwili śmierci spadkodawcy jego majątek staje się spadkiem (określa się to jako otwarcie spadku). Jeśli jest jeden spadkobierca to od razu ma on pełnię praw do wszystkich składników majątku spadkowego i nie ma potrzeby przeprowadzania działu spadku.

Jeżeli natomiast jest kilku spadkobierców, to spadek stanowi wspólność spadkobierców i aby móc tę wspólność znieść, konieczne jest przeprowadzenia działu spadku. Dział spadku jest zatem potrzebny, aby spadkobiercy mogli rozdysponować poszczególne składniki majątku spadkowego między sobą.

Zgodnie z art. 1037 § 1 kodeksu cywilnego dział spadku może nastąpić:

  • na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami (umowny dział spadku);
  • na mocy orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców (sądowy dział spadku).

Jeżeli spadkobiercy są w sporze, czy do sposobu działu spadku, czy to co do wartości poszczególnych składników majątku spadkowego, wówczas jedynym trybem działu spadku jest wszczęcie postępowania sądowego.

Natomiast, jeżeli spadkobiercy są zgodni co do sposobu i warunków działu spadku, wówczas mogą wybrać drogę sądową, albo zawrzeć umowę o dział spadku.

Jeżeli w skład majątku spadkowego wchodzą nieruchomości lub spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, wówczas umowa o dział spadku musi mieć formę aktu notarialnego (art. 1037 § 2 kodeksu cywilnego).

Dział spadku u notariusza jest na pewno rozwiązaniem szybszym. Umowę można podpisać w ciągu kilku dni.

Sposoby działu spadku

Istnieją trzy sposoby działu spadku. Są to:

  1. podział fizyczny spadku – polegający na przyznaniu poszczególnym spadkobiercom na wyłączność określonych składników, które wchodzą w skład spadku (ten rodzaj podziału może nastąpić z dopłatami lub bez dopłat. Dopłata jest to suma pieniędzy naliczona od tych spadkobierców, którzy otrzymali prawa o wartości przekraczającej wartość ich udziału w spadku, na rzecz tych spadkobierców, którzy otrzymali mniej, niż wynosi wartość należnego im udziału w spadku);
  2. przyznania całego spadku jednemu spadkobiercy lub kilkorgu spośród spadkobierców – ten rodzaj podziału może być ze spłatami lub bez spłat (spłata do suma pieniędzy, jaka należy się tym spadkobiercom, którzy nie otrzymali żadnego składnika z masy spadkowej w wysokości przysługujących im udziałów w spadku);
  3. dokonanie tzw. podziału cywilnego spadku – polega na dokonaniu sprzedaży majątku spadkowego osobie trzeciej (nie spadkobiercy) i dokonaniu podziału uzyskanej w ten sposób kwoty pomiędzy po między spadkobierców, proporcjonalnie do przysługujących im udziałów w spadku.

Warto również zaznaczyć, że jest możliwe dokonanie częściowego działu spadku – polega on na tym, że spadkobiercy podejmują decyzję co do niektórych składników majątku spadkowego, a pozostałe składniki nadal pozostają we współwłasności spadkobierców.

Takie rozwiązanie jest szczególnie korzystne, gdy spadkobiercy są zdecydowani co do podziału jednym ze składników majątku spadkowego np. lokalem mieszkalnym i są zgodni, że ma on np. przypaść jednemu ze spadkobierców w zamian za spłatę pozostałych, a co do pozostałych składników majątku spadkowego nie ma między nimi porozumienia.

W takiej sytuacji częściowy dział spadku umożliwia im przeprowadzenie działu spadku w stosunku do jednego ze składników majątku spadkowego, nie czekając na porozumienie w zakresie pozostałych.

Umowa o dział spadku u notariusza

Umowę o dział spadku u notariusza można zawrzeć tylko wtedy, gdy wszyscy spadkobiercy są zgodni co do sposobu i warunków działu spadku i mogą stawić się u notariusza osobiście lub przez pełnomocnika.

W przeciwnym wypadku pozostaje dokonanie działu spadku na drodze sądowej przez złożenie wniosku o dział spadku.

Stronami umowy o dział spadku powinny być wszystkie podmioty uprawnione z tytułu wspólności majątku spadkowego.

Należą tu niewątpliwie spadkobiercy, a jeżeli któryś ze spadkobierców zmarł przed działem spadku – to jego następcy prawni. W przypadku gdy spadkobierca lub jego następca prawny jest małoletni, to przy zawieraniu umowy działowej będzie w jego imieniu występować jego przedstawiciel ustawowy za zgodą sądu opiekuńczego.

Jeżeli z kolei doszło do zbycia udziału w spadku, to stroną umowy o dział spadku będzie nabywca takiego udziału w spadku.

Przedmiotem działu spadku są należące do niego aktywa. Natomiast kwestię odpowiedzialności za długi spadkowe, zarówno przed, jak i po dziale spadku, regulują przepisy kodeksu cywilnego.

Gdyby spadkobiercy w umowie działowej wpisali, który z nich odpowiada za jakie długi spadkowe, to takie porozumienie wywołuje skutki prawne jedynie w stosunkach wewnętrznych pomiędzy nimi, nie zmieniając wynikających z kodeksu cywilnego reguł odpowiedzialności za długi spadkowe.

Umowa o dział spadku u notariusza zazwyczaj obejmuje:

  • podział fizyczny spadku – polegający na przyznaniu poszczególnym spadkobiercom na wyłączność określonych składników, które wchodzą w skład;
  • przyznanie całego spadku jednemu spadkobiercy lub kilkorgu spośród spadkobierców – ten rodzaj podziału może być ze spłatami lub bez spłat.

Jak zaznaczono wyżej, możliwe jest dokonanie u notariusza także częściowego działu spadku.

Umowa o dział spadku u notariusza – jakie dokumenty są potrzebne do sporządzenia aktu notarialnego?

Do przygotowania aktu notarialnego obejmującego umowę o dział spadku potrzebne są:

  1. dane stron umowy – imiona, nazwiska, imiona rodziców, stan cywilny, numer dowodu osobistego lub paszportu, data ważności i przez jaki organ został wydany dokument tożsamości, PESEL, adres zamieszkania,
  2. podstawa nabycia danego składnika majątku np. postanowienie sądowe o stwierdzeniu nabycia spadku, notarialny akt poświadczenia dziedziczenia,
  3. zaświadczenie wydane przez właściwego naczelnika urzędu skarbowego o rozliczeniu się z podatku od spadków i darowizn z tytułu dziedziczenia, z którego treści wynika, ze zastosowano zwolnienie od podatku, podatek został zapłacony, zobowiązanie uległo przedawnieniu lub wygasło itp.(art. 19 ust. 6 ustawy o podatku od spadków i darowizn),
  4. w zależności od składników majątku spadkowego do aktu notarialnego należy przedstawić, miedzy innymi, następujące dokumenty:

a) lokal odrębny

  • wypis z rejestru lokali,
  • wypis z rejestru gruntów,

b) spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego

  • zaświadczenie ze spółdzielni mieszkaniowej wydane „dla notariusza”,

c) działka gruntu zabudowana domem, domkiem letniskowym, innym budynkiem:

  • wypis z rejestru gruntów,
  • wypis z kartoteki budynków,

gdy dział spadku dotyczy nieruchomości rolnych dodatkowo:

  • wypis z planu zagospodarowania przestrzennego (tzw. uproszczony bez uchwały) lub zaświadczenie o jego braku,
  • zaświadczenie, z którego wynikać będzie, czy działka gruntu jest objęta uproszczonym planem urządzenia lasu lub decyzją starosty określającą zadania z zakresu gospodarki leśnej, o której mowa w art. 19 ust. 3 ustawy o lasach,

d) samochód

  • dowód rejestracyjny

Powyższy wykaz dokumentów jest absolutnie podstawowy, w konkretnym stanie faktycznym może okazać się konieczne przedstawienie dodatkowych dokumentów.

Opłata za dział spadku, czyli jakie są koszty działu spadku u notariusza?

Na koszty umowy o dział spadku zawieranej w formie aktu notarialnego składają się, oprócz wynagrodzenia notariusza, również koszty opłat sądowych (jeżeli w skład majątku wspólnego wchodzą nieruchomości lub spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, dla którego jest założona księga wieczysta) oraz, jeśli dział spadku jest odpłatny, czyli następuje ze spłatami lub dopłatami, kosztem umowy o dział spadku jest również podatek od czynności cywilnoprawnych.

O tym, kto ponosi koszty wynagrodzenia notarialnego umowy o dział spadku, decydują strony. Mogą umówić się, że koszty są przez nich ponoszone po połowie, ale mogą też postanowić inaczej.

Jednak podatek od czynności cywilnoprawnych zawsze obciąża podatnika, którym przy umowie o dział spadku jest podmiot nabywający rzeczy lub prawa majątkowe ponad udział w spadku.

Koszty opłat sądowych ponosi podmiot nabywający prawo objęte księgą wieczystą (który ma zostać wpisany w księdze wieczystej jako właściciel lub uprawniony z tytułu spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu).

Maksymalna stawka wynagrodzenia notariusza za sporządzenie aktu notarialnego umowy o dział spadku jest określona w §3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 roku w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej (Dz.U. z 2004 r., Nr 148 poz. 1564) i wynosi od wartości:

  • do 3000 zł – 100 zł;
  • powyżej 3000 zł do 10 000 zł – 100 zł + 3% od nadwyżki powyżej 3000 zł;
  • powyżej 10 000 zł do 30 000 zł – 310 zł + 2% od nadwyżki powyżej 10 000 zł;
  • powyżej 30 000 zł do 60 000 zł – 710 zł + 1% od nadwyżki powyżej 30 000 zł;
  • powyżej 60 000 zł do 1 000 000 zł – 1010 zł + 0,4% od nadwyżki powyżej 60 000 zł;
  • powyżej 1 000 000 zł do 2 000 000 zł – 4770 zł + 0,2% od nadwyżki powyżej 1 000 000 zł;
  • powyżej 2 000 000 zł – 6770 zł + 0,25% od nadwyżki powyżej 2 000 000 zł, nie więcej jednak niż 10 000 zł, a w przypadku czynności dokonywanych pomiędzy osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn nie więcej niż 7500 zł.

Koszt wypisów umowy wynosi maksymalnie 6 zł netto za stronę.

Kwoty podane w rozporządzeniu są kwotami netto, do których należy doliczyć podatek VAT (obecnie według stawki 23%).

Jeśli chcesz zawrzeć w Łodzi umowę o dział spadku skontaktuj się z naszą kancelarią.