Gdy spadkobiercą jest osoba niepełnoletnia, a w spadku są jedynie długi – zazwyczaj rodzice, jako przedstawiciele ustawowi, małoletniego dziecka decydują się na odrzucenie spadku w jego imieniu. Do niedawna, by móc dokonać takiej czynności musieli otrzymać zgodę sądu rodzinnego. Jednak od listopada 2023 roku, gdy w życie weszła nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego oraz Kodeksu cywilnego, nie zawsze na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego będzie konieczna zgoda sądu. W tym artykule opisujemy, kiedy taka zgoda sądu jest potrzebna, a kiedy nie i co trzeba zrobić, aby móc odrzucić spadek w imieniu dziecka.

Procedura odrzuceniu spadku przez małoletniego w polskim prawie

Dziecko, tak jak każdy spadkobierca stosownie do treści art. 922 §1 Kodeksu cywilnego, dziedziczy wszystkie prawa i obowiązki majątkowe zmarłego (zarówno aktywa, jak i pasywa, czyli długi).

Zgodnie z art. 1012 Kodeksu cywilnego spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić.

Dotyczy to zarówno spadkobiercy, któremu spadek przypada z ustawy, jaki i z testamentu. Przy czym w przypadku osób niepełnoletnich przedstawiciel ustawowy może sam w imieniu reprezentowanego małoletniego przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza, ale na jego przyjęcie wprost bądź odrzucenie będzie musiał uzyskać zgodę sądu opiekuńczego.

Aby rodzice mogli odrzucić spadek w imieniu swojego dziecka muszą uzyskać zgodę sądu opiekuńczego. Muszą zatem złożyć do sądu wniosek o wyrażenia zgody na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka, czyli wniosek na wyrażenie zgodny na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego.

Zgoda sądu opiekuńczego na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego nie stanowi oświadczenia o odrzuceniu spadku.

Dopiero po uzyskaniu zgody sądu opiekuńczego, rodzice muszą złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu dziecka, albo u notariusza, albo w sądzie.

Termin na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przez małoletniego

Zgodnie z art. 1015 § 1 Kodeksu cywilnego oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.

W przypadku osób małoletnich termin do składania oświadczenia rozpocznie swój bieg z chwilą uzyskania przez ich przedstawicieli ustawowych wiedzy o powołaniu do spadku.

Zgodnie z art. 1015 §12 Kodeksu cywilnego, który został dodany w wyniku nowelizacji – jeżeli złożenie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zezwolenia sądu, bieg terminu do złożenia oświadczenia ulega zawieszeniu na czas trwania postępowania sądowego w tym przedmiocie.

Oznacza to, że jeżeli rodzice złożyli wniosek do sądu opiekuńczego np. w terminie 1 miesiąca od dowiedzenia się o tytule powołania do spadku przez ich dziecko, to po uprawomocnieniu się postanowienia wydanego przez sąd opiekuńczy – o wyrażeniu zgody na odrzucenie spadku przez dziecko – jego przedstawiciele ustawowi będą mieli jeszcze 5 miesięcy na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu dziecka, gdyż na czas postępowania przed sądem opiekuńczym termin do złożenia oświadczenia ulega zawieszeniu.

Nieco inaczej będzie wyglądała procedura odrzucenia spadku w imieniu małoletniego w sytuacji, gdy w sądzie spadku toczy się już postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym.

Stosownie, bowiem do art. 640 §2 Kodeksu postępowania cywilnego, oświadczenie o odrzuceniu spadku może być złożone w sądzie spadku w toku postępowania o stwierdzenie praw do spadku, zaś zgodnie z art. 641 §2 Kodeksu postępowania cywilnego z chwilą wszczęcia postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, wniosek o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka (zgoda na odrzucenie spadku w imieniu dziecka) złożony do sądu opiekuńczego, przekazuje się do dalszego rozpoznania sądowi spadku.

A zatem od momentu wszczęcia postępowania o stwierdzanie nabycia spadku po zmarłym, wszelkie oświadczenia w przedmiocie odrzucenia spadku, jak i zgody na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego, są wydawane, składane w sądzie spadku.

Nowelizacja przepisów dotycząca odrzucenia spadku w imieniu małoletniego

W dniu 15 listopada 2023 roku weszła w życie nowelizacja przepisów Kodeksu postępowania cywilnego oraz Kodeksu cywilnego, która umożliwia rodzicom złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu dziecka bez uzyskiwania zgody sądu rodzinnego.

Zgodnie z §31 Kodeksu postępowania cywilnego rodzic, składając w imieniu dziecka oświadczenie o odrzuceniu spadku, oświadcza o:

  1. przysługiwaniu mu władzy rodzicielskiej i jej zakresie,
  2. wyrażeniu przez drugiego z rodziców zgody na odrzucenie spadku, chyba że oświadczenie to jest składane wspólnie,
  3. uprzednim odrzuceniu spadku przez któregokolwiek z rodziców,
  4. odrzuceniu spadku przez innych zstępnych rodziców tego dziecka

– chyba że przed złożeniem oświadczenia zostało wydane zezwolenie sądu na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka w postaci odrzucenia spadku. Powyższe oświadczenia rodzice składają pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.

A zatem, aby móc odrzucić spadek w imieniu małoletniego bez zgody sądu przedstawiciel ustawowy musi spełniać następujące warunki:

  1. rodzicom musi przysługiwać władza rodzicielska – nie mogą być jej pozbawieni;
  2. na odrzucenie spadku w imieniu dziecka zgodę muszą wyrazić oboje rodzice – jeżeli jeden z rodziców się sprzeciwia, albo z jakiś powodów nie chce lub nie może wyrazić zgody na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego, wówczas drugi rodzic nie będzie mógł skorzystać z tej procedury i będzie musiał uzyskać zgodę sądu na odrzucenie spadku w imieniu dziecka;
  3. tytuł powołania do dziedziczenia dziecka musi wynikać z faktu, że wcześniej po tym samym spadkodawcy spadek odrzucił rodzic we własnym imieniu (po uprzednim odrzuceniu spadku przez któregokolwiek z rodziców), czyli np. matka odrzuca spadek po swojej matce (babce dziecka), a następnie dziecko odrzuca spadek po babce, bo doszło do dziedziczenia w wyniku odrzucenia spadku przez jego matkę (córkę babki), jeżeli natomiast dziecko ma swój własny tytuł do dziedziczenia, wówczas przedstawiciel ustawowy będzie mógł odrzucić spadek dopiero po uzyskaniu zgody sądu – tak będzie np. gdy umrze ojciec dziecka i jednocześnie mąż matki tego dziecka tutaj dziecko dziedziczy od razu dlatego, że jest zstępnym zmarłego, a nie dlatego, że żona zmarłego odrzuciła spadek po nim;
  4. odrzuceniu spadku przez innych zstępnych rodziców tego dziecka – chodzi o to, że inni zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki) tego rodzica, który był spadkobiercą zmarłego i w wyniku którego odrzucenia spadku do dziedziczenia doszła osoba małoletnia również odrzucili spadek – oznacza to, że jeżeli matka odrzuca spadek po swojej matce (babce dziecka) i ma ona dwoje dzieci, to oboje te dzieci muszą odrzucić spadek – jeżeli oboje dzieci to osoby niepełnoletnie to oczywiście w jednym oświadczeniu przedstawiciel ustawowy będzie mógł odrzucić spadek w imieniu tych dzieci, natomiast jeżeli jedno z tych dzieci jest pełnoletnie to najpierw będzie musiało odrzucić spadek dziecko pełnoletnie, aby matka mogła odrzucić spadek w imieniu dziecka niepełnoletniego.

Oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego rodzice po zachowaniu powyższych warunków mogą złożyć u notariusza lub w sądzie.

Odrzucenie spadku w imieniu dziecka u notariusza

Odrzucenie spadku u notariusza, jak każda czynność notarialna, wymaga wcześniejszego uzgodnienia terminu i złożenia odpowiednich dokumentów. Przedstawiciel ustawowy, który chce odrzucić spadek w imieniu małoletniego musi uprawdopodobnić, że dziecko jest spadkobiercą.

Złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przed notariuszem wymaga, między innymi:

  1. okazania odpisu skróconego aktu zgonu spadkodawcy;
  2. podania ostatniego adresu, zamieszkania zmarłego (w mniejszych miejscowościach wystarczy nazwa miejscowości, w której ostatni mieszkał spadkodawca);
  3. podania danych osobowych rodziców dziecka w imieniu, którego będzie odrzucany spadek;
  4. odpis skrócony aktu urodzenia oraz dane osobowe dziecka w imieniu, którego będzie odrzucany spadek;
  5. jeżeli dziecko doszło do dziedziczenia w wyniku odrzucenia spadku przez jego rodzica, wówczas dokument, z którego będzie wynikało, że rodzic odrzucił spadek – wypis aktu notarialnego oświadczenia o odrzuceniu spadku – jeżeli rodzic odrzucał spadek u notariusza lub wyciąg z protokołu z rozprawy, gdy rodzic odrzucał spadek w sądzie;
  6. prawomocne postanowienie sądu rodzinnego wyrażające zgodę na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego (jeżeli w danym wypadku jest konieczne);
  7. podania danych osobowych spadkobierców, którzy dziedziczą w dalszej kolejności (jeżeli są one znane rodzicom odrzucającego spadek).

Czasem do przygotowania aktu notarialnego – oświadczenia o odrzuceniu spadku – może być konieczne okazanie również innych, niewymienionych powyżej dokumentów, które będą niezbędne do tego, aby przygotować akt notarialny oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu osoby niepełnoletniej.

Oczywiście obecność dziecka przy czynności odrzucenia spadku w jego imieniu nie jest konieczna. Oświadczenie co do zasady składają rodzice dziecka.

Koszt odrzucenia spadku w imieniu małoletniego w kancelarii notarialnej

Zgodnie z §8 pkt 9) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 roku w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej (Dz.U. z 2004 r., Nr 148 poz. 1564) koszt przyjęcia oświadczenia o odrzuceniu spadku wynosi 50,00 zł netto od osoby.

Do powyższych kosztów należy doliczyć koszt wypisów 6,00 zł netto od strony oraz podatek VAT według stawki 23%.

Notariusz ma obowiązek jeden wypis aktu notarialnego oświadczenia o odrzuceniu spadku wysłać do sądu spadku.

Jeśli chcesz odrzucić spadek u notariusza w imieniu dziecka skontaktuj się z naszą kancelarią.